Samenvatting whitepaper

Government-as-a-Service: Het nieuwe Nederlandse exportproduct.

Hoe Blockchain-technologie de sleutel kan zijn voor de vernieuwing van het businessmodel van onze Nederlandse Overheid in een nieuwe vorm van publiek-private samenwerking.

Het ideaalbeeld van een overheid: transparant, faciliterend en efficiënt, door inwoners en bedrijven niet gezien als belemmering, maar als oplossing. Een overheid die niet alleen in eigen land, maar wereldwijd een toonaangevend voorbeeld is van betrouwbaarheid, veiligheid, samenwerking en innovatie. Nog een stap verder: een overheid als exportproduct, als inkomstenbron, niet als kostenpost.

Helaas strookt dit ideaal niet helemaal met onze directe associatie. Ruud Lubbers zei ooit: “We hebben allemaal één ding gemeen, en dat is dat we allemaal een hekel aan de overheid hebben.” Overheden worstelen aan de ene zijde van het spectrum met toenemende regeldruk en bureaucratische schaalvergroting, en aan de andere zijde met pogingen tot meer efficiëntie en bezuinigingen.

Kan een perspectief op de komst van Blockchaintechnologie ons de inspiratie bieden om de beste overheid ter wereld te maken? Dit whitepaper schetst een beeld van een nieuwe grens en vernieuwende koers als aanzet voor verdere discussie, verkenning en verdieping.

De huidige situatie

De grootste kostenpost van de Nederlandse overheid (na Sociale Zekerheid en Arbeidsmarkt) is de zorg. Wereldwijd staat de zorg ook op de tweede plaats van administratieve kosten, zo blijkt uit een internationale vergelijking door de City University of New York in 2011. Zorginstellingen constateren dat 30 tot 40 procent van de werktijd in papierwerk zit. Kosten van kwaliteitsregistraties alleen al worden op zo’n 80 miljoen euro per jaar geschat. Zo kennen vele sectoren en samenwerkingsketens hoge administratieve lasten.

De verwachting is dat coördinatie en administratie overheidsbreed nog ingewikkelder worden, in een transformerende maatschappij die steeds meer interconnected raakt. Al jaren is de overheid bezig met het terugdringen van regeldruk en bureaucratie, maar significante vooruitgang en resultaten blijken (in de beleving van de burger of het bedrijfsleven) nauwelijks te worden behaald.

Ook functioneren overheids-IT-systemen in combinatie met bureaucratische processen suboptimaal. Veelal zijn de systemen (te) complex en communiceren ze moeizaam met andere systemen en processen. En dat, terwijl het de maatschappij vele miljarden kost. Systemen zijn vaak verouderd en moeten toch in de lucht worden gehouden. Deze legacy vertraagt organisaties en vermindert het aanpassingsvermogen.

Bovendien vergt een interconnected (always and everything online) maatschappij nieuwe mogelijkheden van organisaties en de bijbehorende systemen en processen, die in een mondiale online economie bruikbaar zijn voor bedrijven en burgers.

De houdbaarheid van de huidige inrichting van systemen en processen staat ter discussie. Er heerst in steeds grotere mate een sense of urgency dat het anders moet – én kan. Daarbij hoort ook de wijze waarop deze systemen en processen moeten worden vernieuwd. Nieuwe uitdagingen vragen om een nieuwe aanpak.

Hoewel we worstelen met deze problemen (zie ook het rapport-Elias), is de Nederlandse overheid inmiddels al goede stappen aan het maken in de richting van digitalisering en de noodzakelijke vernieuwing. Teneinde in 2017 volledig digitaal contact met de overheid kunnen hebben, is een digicommissaris aangesteld om dit (en andere digitaliseringsprojecten) in goede banen te leiden.

Daarnaast is de Nederlandse overheid reeds begonnen met een Generieke Digitale Infrastructuur van de overheid (GDI), bestaande uit gemeenschappelijke standaarden. Deze kunnen gebruikt worden door (alle) meerdere overheden, vele publieke organisaties en in een aantal gevallen ook door private partijen.

Digitalisering is een stap in de goede richting. Is het echter niet interessant om te kijken of we in die transitie niet meteen ook een slag kunnen slaan in de relevantie van de overheid in een veranderen samenleving? Een slag die structureel bijdraagt aan een toekomstige maatschappij?

Hoe kunnen we voorgoed afrekenen met complexe, foutgevoelige, en steeds duurder wordende bureaucratische processen? Hoe wisselen we informatie uit met en binnen de overheid, met daarbij behoud van onze privacy? Hoe verlagen we kosten terwijl we burgers en bedrijven op transparante wijze zicht geven op hun data? Hoe realiseren we een digitale infrastructuur die fraude voorkomt in plaats van faciliteert? Wat is de missende schakel in het proces om alles goed samen te laten werken? En kan deze slimme, digitale infrastructuur wellicht door meerdere landen gebruikt worden?

Kortom: Hoe maken we de beste overheid ter wereld?

Dit zijn relevante vraagstukken waarvoor de Blockchaintechnologie niet alleen een sleutel naar de oplossingen kan bieden, maar ook de deur kan openen naar het eerdergenoemde ideaalbeeld.

De mogelijkheid van Blockchaintechnologie

Veel overheidsdiensten zijn gebaseerd op registers (databases) met daaraan gekoppelde administraties, die een zekere mate van vertrouwen/toezicht genieten. Dit vertrouwen is van cruciale waarde in zowel maatschappelijke als economische processen; van RDW, Kadaster en KvK tot en met het borgen van privacy van een EPD en de administratieve en financiële verwerking van het PGB.

Blockchain is een nieuwe manier om via het internet, op een super-efficiënte wijze, gemeenschappelijke registers te beheren.

Het biedt de mogelijkheid om diensten aan te bieden zonder single points of failure: aanzienlijk efficiënter dan bestaande systemen en zonder geografische beperkingen. Het programmeerbare en open karakter van Blockchaintechnologie en de mogelijkheid om vertrouwen als (digitale) valuta te kunnen toevoegen aan processen en documenten, bieden de mogelijkheden tot een grote stap (of liever: sprong) in het vergroten van de betrouwbaarheid en dienstbaarheid in deze processen, voor burgers en bedrijven.

Voor bovengenoemde diensten geldt ook, in de huidige situatie: toenemende complexiteit in de samenwerkingsketen leidt tot lagere efficiëntie en een hogere kans op fouten (of fraude) ergens in die keten. Bij Blockchaintechnologie werkt het andersom: toenemende complexiteit betekent juist meer efficiëntie en een lagere kans op fouten en fraude.

Blockchaintechnologie maakt administratieve systemen en processen extreem schaalbaar en efficiënt. De voordelen die hieruit voortvloeien: het vastleggen, controleren en delen van feiten wordt makkelijker, en kost derhalve minder geld en moeite. Bovendien wordt het mogelijk om de accountability van de overheid verder te verhogen, omdat feiten en handelingen makkelijker te controleren zijn. Tenslotte ontstaat er een gedeeld gevoel van eigenaarschap, doordat alle partijen het centrale register voeden, onderhouden en bruikbaar maken voor de gebruikers.

In de praktijk

De mogelijkheden van Blockchaintechnologie worden door diverse overheden verkend. Zo is het de National Agency of Public Registry (NAPR) in Georgië begonnen om, in samenwerking met BitFury, landeigendom via de Blockchain te laten registreren.

Papuna Ugrekhelidze, voorzitter van de NAPR zegt in het persbericht:
“By building a Blockchain-based property registry and taking full advantage of the security provided by the Blockchain technology, the Republic of Georgia can show the world that we are a modern, transparent and corruption-free country that can lead the world in changing the way land titling is done and pave the way to additional prosperity for all.”

Estland wordt wereldwijd gezien als koploper in digitalisering van overheidsdiensten. Met een smartcard hebben de Esten online toegang tot meer dan 1000 overheidsdiensten. Zij kunnen (overal waar er een internetverbinding is) snel, veilig en makkelijk hun overheidszaken regelen. Het uitbrengen van een stem kan online, binnen drie minuten de belastingaangifte doen ook. Het e-residency is niet alleen voor Esten beschikbaar, maar in principe voor iedereen ter wereld. E-residents kunnen zich wereldwijd online identificeren. Een soort mondiale DigiD.

Momenteel wordt het e-residency via Blockchaintechnologie verbonden aan allerlei organisaties en diensten. Zo kan een aandeelhouder van een Nasdaq Tallinn Stock Exchange-fonds via de Blockchain een stem uitbrengen in een aandeelhoudersvergadering.

In maart 2016 kondigde de Estse overheid aan om ook patiëntendossiers op deze manier te willen digitaliseren. De overheid werkt o.a. samen met Guardtime en treedt hiermee feitelijk op als incubator of launching customer voor dit jonge bedrijf om de technologie verder te perfectioneren, zodat het uiteindelijke product ook geëxporteerd kan worden. En met succes: bedrijven als Ericsson en het Amerikaanse Ministerie van Defensie zijn inmiddels hun klant. Zo ontstaat er een complete App Store voor e-residents van Estland.

Government-as-a-Service

Met Blockchaintechnologie kunnen we onze eigen burgers en bedrijven snel, veilig en beter helpen. Daarnaast kunnen we vaarwel zeggen tegen legacy-systemen en de daarmee gepaard gaande toenemende bureaucratische druk (en bijbehorende kosten). Ook kan deze innovatie worden gebruikt in een nieuwe, tot de verbeelding sprekende exportpropositie. De overheid verandert dan van kostenpost naar verdienmodel en Nederland kan zich daarmee wereldwijd sterk positioneren als gidsland voor good governance.

Softwarebedrijven bieden al geruime tijd succesvol kant-en-klare, gebruiksvriendelijke pakketten aan onder de noemer Software-as-a-Service. Hierbij betaalt de klant op basis van het daadwerkelijke gebruik en volume. De Nederlandse overheid kan de digitale infrastructuur ook op deze manier, in publiek-private samenwerking, als dienst aanbieden aan de internationale gemeenschap: Government-as-a-Service. Als we in Nederland bijvoorbeeld Kadaster, RDW of KVK gaan vernieuwen op de Blockchain, kan het meteen vele andere landen in staat stellen om gebruik te maken van dit ecosysteem van Governement-as-a-Service.

De startpositie van Nederland om dit te realiseren is buitengewoon gunstig. We genieten internationaal veel vertrouwen, we zijn internationaal zeer goed connected (op de twee plaats na Singapore) en we beschikken over sterke interne netwerken: een goede samenwerking in de driehoek overheid – kennisinstellingen – bedrijfsleven. Bovendien is Nederland al eeuwen ijzersterk in publiek-private samenwerkingsverbanden.

Nederland kan de juiste eigenschappen combineren (én heeft het momentum) om vanuit een wereldwijde voortrekkersrol deze kansen te verzilveren. Het stelt ons in staat om op een nieuwe manier samen te werken in een publiek-private setting. Het biedt ons een nieuwe export-missie, aan de hand van een tot de verbeelding sprekende visie: die van de Government-as-a-Service.

Een beter bestuurbare en leefbare wereld, waar iedereen baat bij heeft: het ecosysteem van overheids- en kennisinstellingen, het bedrijfsleven inclusief start-ups én de Nederlandse burger.

Liever nu dan later

Het succesverhaal van Estland is de rest van de wereld niet ontgaan. President Obama prees de digitale innovaties van de Estse overheid en drong erop aan om dit ook in de VS nog verder door te voeren. Ook in het Verenigd Koninkrijk klinken steeds meer positieve stemmen. De pro-Bitcoin- en pro-Blockchain-houding vanuit de Britse overheid en de Britse Centrale Bank zorgt daar momenteel voor een gunstig innovatie- en ondernemersklimaat.

Zolang Nederland vanaf de zijlijnen blijft toekijken, en op een ongecoördineerde en ad-hoc wijze innovatie laat plaatsvinden, gebeurt het tegenovergestelde van waar dit whitepaper voor pleit: we moeten inkopen, importeren en ons aanpassen aan iets dat minder goed aansluit bij onze realiteit, inclusief de in onze grondwet vastgelegde waarden. We worden afhankelijk van buitenlandse oplossingen en partijen, en we lopen achter de feiten aan. Dit is hét moment voor Nederland om zelf de toon te zetten en een rol te spelen in het leveren van internationale overheidsinfrastructuren. Kiest Nederland voor consumeren en importeren of produceren en exporteren?

Implementatie

De Nederlandse overheid kan een aanjagersol vervullen in de vernieuwing van onze diensten in nieuwe vormen van publiek-private samenwerking, met (semi)overheidsinstellingen als founding partner en launching customer. Vergeet hierbij ook zeker niet de inzet van zowel het bestaande bedrijfsleven als van vernieuwende ondernemers en start-ups, én vanzelfsprekend gevoed door en in samenwerking met onze kennisinstellingen.

Het is echter wel zaak om hiermee op kleine schaal te beginnen, want directe implementatie op grote schaal is gedoemd te mislukken. De lessen die we leren van projecten op kleinere schaal, kunnen we vervolgens perfectioneren en groter toepassen. Een voorbeeld hiervan is de uitgifte van de Groningse Stadjerspas voor minima. Dit verloopt sinds 2016 via een Blockchain-systeem. De Stadjerspas is momenteel één van de weinige projecten in Europa met een Blockchain-integratie die het experimentele stadium ontstijgt. Duizenden pashouders en honderden partners maken (zonder dat ze het weten) gebruik van een goedkeuring die door een Blockchain wordt geregeld.

Daarnaast is samenhang en uniformiteit in de ontwikkeling van belang. Een publiek-privaat consortium dat een gemeenschappelijke infrastructuur mogelijk maakt, wordt momenteel gevormd: DutchChain. Een bruikbare metafoor om dit te illustreren is het opzetten van een wegennet, met vehikels en bestuurders, inclusief spelregels en lokale, regionale, landelijke en internationale coördinatie. Op deze manier kunnen verschillende Blockchain-processen op een uniforme manier ontwikkeld en toegepast worden, zodat er geen processen worden ontwikkeld die niet op elkaar aansluiten. Tegelijkertijd moeten de verschillende organisaties niet geremd worden in hun ontwikkeling. Integendeel: het netwerk moet de verschillende tempo’s goed faciliteren.

Het doel

Dit whitepaper schetst een breed gebied waarop we in Nederland kunnen verbeteren en waarin overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven wereldwijd voorop kunnen lopen.

Wanneer deze innovaties in bredere context worden gecombineerd met een gezonde dosis leiderschap, nieuwe vormen van publiek-private samenwerking, én een visie op onze rol in een continu transformerende wereld, kunnen we onze eigen problemen beter en sneller oplossen en onze bureaucratische processen sterk verbeteren.

Deze verbetering verhoogt het vertrouwen in de overheid van burgers, instellingen en bedrijven. En dat schept een heel nieuwe kans waaraan Blockchaintechnologie kan bijdragen: de kracht van samenwerkende kleinschaligheid. Doordat het vertrouwen van overheidsinstanties nu via de Blockchain gedistribueerd kan worden in netwerken, kunnen burgers, bedrijven en instellingen in vol vertrouwen en zonder frictie samenwerken aan oplossingen die bijdragen aan een breed palet van maatschappelijke thema’s als energie, onderwijs, zorg, ondernemen, veiligheid, politiek/democratie en pensioen.

Het voordeel en de rol van Blockchain hierin is de enorme flexibiliteit die het schept, die zorgt voor vertrouwen, beweeglijkheid en betrokkenheid van mensen in een meer gedecentraliseerde samenleving en een complexere, mondiale wereld; technologie als motor voor democratie en participatie.

Daarnaast ontstaan nieuwe wereldwijde exportmogelijkheden en een potentieel nieuw verdienmodel voor de (Digitale Infrastructuur van de) Nederlandse Overheid: Government-as-a-Service. Op deze manier kunnen we de welbekende uitspraak van Ruud Lubbers achter ons laten en een grote stap zetten naar het ideaalbeeld van een overheid.